INNOVATION & THE STARTUP ECOSYSTEM

Presented to the Committee on Research and Technology of the Hellenic Parliament (Dec. 2024) 

Αθήνα, 10 Δεκεμβρίου 2024-στην Αίθουσα της Γερουσίας του Μεγάρου της Βουλής, συνήλθαν, σε κοινή συνεδρίαση, η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Έρευνας και Τεχνολογίας και  η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ελληνισμού της Διασποράς, υπό την προεδρία του Προέδρου της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Έρευνας και Τεχνολογίας, κυρίου Ευστράτιου (Στράτου) Σιμόπουλου, με θέμα ημερήσιας διάταξης: «Ελληνική Επιστημονική Διασπορά και Καινοτομία»  

Καλημέρα. Θα ήθελα να σας μιλήσω σήμερα για τις γνώσεις μου σχετικά με την καινοτομία και το οικοσύστημα startup τεχνολογίας όπως λειτουργεί στις Ηνωμένες Πολιτείες, με την ελπίδα ότι ορισμένες από τις βέλτιστες αυτές πρακτικές μπορούν να υιοθετηθούν και στην Ελλάδα.

Θα ήθελα πρώτα να σας δώσω ένα πλαίσιο σχετικά με το γιατί οι καινοτόμες νεοφυείς επιχειρήσεις είναι σημαντικές για μια οικονομία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όλες οι καθαρές νέες θέσεις εργασίας δημιουργούνται από νεοφυείς επιχειρήσεις (εταιρείες ηλικίας μικρότερης των 5 ετών) και αυτό επίσης ισχύει τόσο σε περιόδους οικονομικής ύφεσης όσο και σε περιόδους οικονομικής ανόδου. Οι εταιρείες ηλικίας 5-10 ετών ως σύνολο χάνουν όσες θέσεις εργασίας δημιουργούν, ενώ οι εταιρείες άνω των δέκα ετών, χάνουν συνολικά θέσεις εργασίας. Με άλλα λόγια, ενώ ορισμένες εταιρείες προσλαμβάνουν, άλλες αφήνουν ακόμη περισσότερους ανθρώπους να φύγουν. Έτσι, οι startups το αποτελούν την κινητήριο δύναμη για την ανάπτυξη θέσεων εργασίας.

Η καινοτομία δεν συμβαίνει στην απομόνωση. Τα κέντρα των startups συνήθως αναπτύσσονται γύρω από τα πανεπιστήμια που προσφέρουν βασική έρευνα, καλά εκπαιδευμένα ταλέντα και άλλους πόρους.

Ας ξεκινήσουμε συζητώντας για την έρευνα. Η πρώτη-βασική έρευνα στις ΗΠΑ συχνά χρηματοδοτείται από κυβερνητικά προγράμματα, τα οποία δεν λαμβάνουν μερίδιο, αλλά απαιτούν μόνο να αποκτήσει η κυβέρνηση μη αποκλειστικά δικαιώματα στην τεχνολογία, για παράδειγμα σε περίπτωση πολέμου. Έχω συνεργαστεί με νεοφυείς επιχειρήσεις που έχουν συγκεντρώσει δεκάδες εκατομμύρια δολάρια χρησιμοποιώντας μια τέτοια μη “συμμετοχική” χρηματοδότηση. 

Στη συνέχεια, οι ερευνητές κατοχυρώνουν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας την εργασία τους πριν τη δημοσίευση, προκειμένου να καταστεί δυνατή μελλοντικά η εμπορική αξιοποίηση με την προστασία της αγοράς που προβλέπεται από τη νομοθεσία για τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας. 

Οι ερευνητές στην Ελλάδα πρέπει να κατανοήσουν τη σημασία της κατοχύρωσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας. Απαιτείται ένα νέο σύνολο μετρήσεων, έτσι ώστε οι ερευνητές να έχουν κίνητρα όχι μόνο από τον αριθμό των δημοσιεύσεων αλλά από την ποιότητα της έρευνάς τους, προωθώντας την επιστήμη που έχει τη δυνατότητα να λύσει πραγματικά προβλήματα στον κόσμο.

Το ταλέντο των φοιτητών είναι το άλλο σημαντικό προϊόν οποιουδήποτε πανεπιστημίου και η Ελλάδα είναι ισχυρή στο να παρέχει καλά εκπαιδευμένους μηχανικούς. Αυτοί οι μηχανικοί, που ενδεχομένως έχουν σκεφτεί μόνο μια επαγγελματική πορεία στον ακαδημαϊκό χώρο στην έρευνα, θα πρέπει να διδαχθούν ότι υπάρχουν δυνατότητες εμπορικής αξιοποίησης της έρευνάς τους μέσω μιας startup.

Οι καθηγητές πρέπει να καταλάβουν ότι η επιχειρηματικότητα δεν είναι μια δουλειά μερικής απασχόλησης, ότι ο τρόπος για να έχει επίδραση η δουλειά τους είναι να την φέρουν στην αγορά, πράγμα που σημαίνει είτε να εγκαταλείψουν τη θέση τους στο πανεπιστήμιο είτε —πιθανότατα— να παραδώσουν την τεχνολογία στους μαθητές ή άλλους που θα προωθήσουν την ανάπτυξη της προκειμένου να δημιουργήσουν ένα προϊόν. 

Στο MIT, οι καθηγητές συχνά περνούν μια μέρα την εβδομάδα στην startup τους όπου και παίρνουν μια θέση στο διοικητικό συμβούλιο, γεγονός που τους δινει τη δυνατότητα να συμβουλεύουν σε τεχνικό επίπεδο χωρίς να καθυστερούν την πρόοδο της εταιρείας, η οποία καθοδηγείται από κάποιον που μπορεί να εργαστεί σε αυτήν με πλήρη απασχόληση.

Τα πανεπιστήμια προσφέρουν επίσης πόρους. Στο MIT, υπάρχουν δώδεκα προγράμματα για να βοηθήσουν τους ιδρυτές να εντοπίσουν επιχειρηματικούς εταίρους και να τους υποστηρίξουν στο επιχειρηματικό τους ταξίδι με χρηματοδότηση, μαθήματα, εργαστήρια, καθοδήγηση και διαγωνισμούς. Τα πανεπιστήμια παρέχουν επίσης πρόσβαση σε ακριβό εξοπλισμό που για τις εταιρείες hardware μπορεί να είναι κρίσιμος στη διαδικασία ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό, ορισμένες startups περιμένουν χρόνια πριν φύγουν από τους χώρους του πανεπιστημίου.

Σε αυτό το σημείο, η startup αδειοδοτεί την τεχνολογία από το πανεπιστήμιο. Η δική μου startup αδειοδοτήθηκε για την τεχνολογία της από το MIT, το οποίο έχει και μακρά ιστορία στο να είναι ο ηγέτης σε αυτόν τον τομέα. Η μεταφορά τεχνολογίας είναι σαν ένα χωνί, όπου μπαίνουν χρήματα, δημιουργώντας εφευρέσεις που οδηγούν σε πατέντες που στη συνέχεια αδειοδοτούνται σε μεγάλες εταιρείες ή νεοσύστατες επιχειρήσεις.

Σε ένα χρόνο, το MIT ξοδεύει 2 δισεκατομμύρια δολάρια για έρευνα και ανάπτυξη, δημιουργώντας σχεδόν 700 ανακοινώσεις εφευρέσεων. Στη συνέχεια, το MIT υποβάλλει 600 νέες αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στις ΗΠΑ. Σε ένα χρόνο εκδίδονται πάνω από 300 διπλώματα ευρεσιτεχνίας στις ΗΠΑ και διατίθενται στο εμπόριο πάνω από 1.600 συνολικά τεχνολογίες, οδηγώντας σε περισσότερες από 100 άδειες και στη δημιουργία 24 νεοφυών επιχειρήσεων. 

Το MIT έχει αδειοδοτήσει συνολικά 600 νεοφυείς επιχειρήσεις και σήμερα έχει τέσσερις χιλιάδες ενεργές πατέντες, δημιουργώντας έσοδα 40 εκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο. Αλλά η κύρια αξία για το Γραφείο Αδειών Τεχνολογίας του MIT δεν είναι οικονομική, έχει να κάνει με την επίδραση: θέλουν να δουν την τεχνολογία του MIT να κυκλοφορεί στον κόσμο, να λύνει τα προβλήματα της ανθρωπότητας. Και αυτό το κάνει. Οι εταιρείες που ιδρύθηκαν από τους αποφοίτους του MIT παράγουν ετήσια έσοδα σχεδόν 2 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, τα οποία είναι μεγαλύτερα από το ΑΕΠ της δέκατης μεγαλύτερης οικονομίας στον κόσμο.

Καθώς δημιουργούνται οι νεοφυείς επιχειρήσεις απαιτούν κεφάλαια. Και πάλι, η κυβέρνηση μπορεί να παράσχει υποστήριξη για αυτό. Ένα από τα προγράμματα που διευθύνει το Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών που ονομάζεται Innovation Corps ή ICorps απαιτεί από τους επιχειρηματίες να περάσουν από ένα πρόγραμμα κατάρτισης επτά εβδομάδων και να καταγράψουν τουλάχιστον εκατό συνομιλίες με πελάτες και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη. 

Αυτό είναι κρίσιμο, επειδή οι περισσότεροι ερευνητές, επιστήμονες και μηχανικοί προτιμούν περισσότερο να εργάζονται στο εργαστήριο και να τελειώνουν άλλο ένα πείραμα από το να σηκώνουν το τηλέφωνο και να μιλάνε με κάποιον - ειδικά στην πρώιμη φάση που ο επιχειρηματίας δεν έχει απαντήσεις, παρά μόνο ερωτήσεις. Ο κύριος λόγος για την αποτυχία της startup είναι η εσφαλμένη ανάγνωση της ζήτησης της αγοράς, επομένως η συνεχής επικοινωνία με τους πελάτες είναι κρίσιμη και θα πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση/απαίτηση για οποιοδήποτε κρατική χρηματοδότηση.

Στη συνέχεια, η startup χρειάζεται ένα γραφείο το οποίο μπορεί να αποκτήσει μέσω χώρων συνεργασίας ή μέσω των προγραμμάτων incubator. Η startup χρειάζεται επίσης χρηματοδότηση, η οποία ξεκινά με την οικογένεια και τους φίλους, και στη συνέχεια είναι συχνά οι angel investors και πιθανώς κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών. Αυτές οι πηγές χρηματοδότησης είναι όλες ενωμένες με το στο οικοσύστημα των startup. Η ελληνική και η ευρωπαϊκή κυβέρνηση παρέχουν ήδη χρηματοδότηση που είναι κρίσιμης σημασίας, και θα μπορούσαν να προσθέσουν σε αυτό ένα πρόγραμμα παρόμοιο με το ICorps που απαιτεί γνώση της αγοράς καθώς και υποστήριξη για ανεξάρτητε προγράμματα επιταχυνσης και incubators.

Οποιοδήποτε κέντρο startup περιλαμβάνει ένα πλούσιο δίκτυο άλλων startups που αποτελούν εξαιρετική πηγή για συμβουλές. Περιλαμβάνει επίσης μεγάλες εταιρείες που μπορούν να γίνουν πελάτες, προμηθευτές, επενδυτές και στρατηγικοί εταίροι. Τα στελέχη τους μπορούν επίσης να υπηρετήσουν ως σύμβουλοι και μέλη του διοικητικού συμβουλίου. Αυτές οι μεγάλες επιχειρήσεις μπορούν να να βοηθηθούν να αναπτύξουν δραστηριότητα σε έναν τόπο μέσω φορολογικών κινήτρων.

Αφού αναπτυχθούν οι νεοφυείς επιχειρήσεις, πωλούνται συχνά σε μεγάλες εταιρείες και οι επιχειρηματίες που αποχωρούν επενδύουν σε άλλες νεοφυείς επιχειρήσεις ή δημιουργούν νέες νεοφυείς επιχειρήσεις. Αυτός θετικός κύκλος επιχειρηματικότητας απαιτεί αυτά τα βασικά στοιχεία που μόλις περιέγραψα: πανεπιστημιακή έρευνα, ταλαντούχους πτυχιούχους, μεγάλες επιχειρήσεις, άλλες νεοφυείς επιχειρήσεις και φυσικά χρηματοδότηση.

Το άλλο στοιχείο σε ένα οικοκέντρο startup που δεν μπορεί να τονιστεί παραπάνω είναι η κουλτούρα. Αυτή είναι μια νοοτροπία του να πιέζεις πάντα, να οδηγείς μπροστά με καινοτομίες. Σημαίνει να μαθαίνεις την τελευταία λέξη της τεχνολογίας και μετά να την πας παρακάτω, χωρίς να αντιγράφεις απλώς όσα έχουν γίνει πριν. Υπάρχει μια έντονη αίσθηση βιασύνης για να βγει το προιον στην αγορά πριν από τον ανταγωνισμό. Ο χρόνος είναι σε υπερταχύτητα. Οι επιχειρηματίες πρέπει επίσης να είναι να μην φοβούνται και να αποδέχονται τον κίνδυνο της αποτυχίας, επειδή το 90% των startups αποτυγχάνει. Πολλοί επιτυχημένοι επιχειρηματίες έχουν μια αποτυχημένη startup στο παρελθόν τους. Υπάρχουν μερικά ενδιαφέροντα προγράμματα που βοηθούν στη μεταφορά αυτής της γνώσης.

Μια σημείωση έκπληξη ίσως για τον πληθυσμό που γερναει στην Ελλάδα είναι ότι η μέση ηλικία των ιδρυτών τεχνολογικών startup στις ΗΠΑ είναι τα 45 και ένας 60χρονος έχει 3 φορές περισσότερες πιθανότητες να δημιουργήσει μια επιτυχημένη startup από έναν 30χρονο.

Η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη κάνει πολλά βήματα για την προώθηση της καινοτομίας. Θα πρέπει να συνεχίσει να πιέζει προς τα εμπρός παρέχοντας υποστήριξη όποτε είναι δυνατόν, διαφορετικά να /να κάνει πέρα, μειώνοντας τη γραφειοκρατία και άλλα εμπόδια. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, η κυβέρνηση μπορεί να καταστήσει εύκολη την ενσωμάτωση, εύκολη την πρόσληψη και την απόλυση και εύκολη την αποτυχία. Οι φόροι πρέπει να είναι διαχειρίσιμοι στα αρχικά στάδια αλλά επίσης και κατά την ανάπτυξη της startup. 

Θα πρέπει να ενθαρρύνονται τα δικαιώματα αγοράς μετοχών. Αυτά διαφέρουν από τις απλές μετοχές, καθώς οι εργαζόμενοι κερδίζουν μόνο αν αυξηθεί η αξία της μετοχής. Έτσι, οι startups μπορούν να προσφέρουν περίπου 2-3 φορές περισσότερα δικαιώματα προαίρεσης/αγοράς μετοχών στους εργαζομένους τους, προσφέροντας μεγαλύτερη προοπτική κέρδους αν όλα πάνε καλά.

Η κυβέρνηση μπορεί να βοηθήσει τα πανεπιστήμια να δημιουργήσουν ένα πρότυπο για την αδειοδότηση τεχνολογίας, έτσι ώστε κάθε πανεπιστήμιο να μην χρειάζεται να δημιουργήσει το δικό του.

Το πιο σημαντικό είναι ότι η κυβέρνηση θα πρέπει να χρηματοδοτήσει βασική έρευνα, καθώς και εκπαιδευτικά προγράμματα που βοηθούν να βγει η έρευνα από το εργαστήριο και να περάσει στην αγορά. Αυτό πρέπει να διαχειριστεί έτσι ώστε να μην είναι απλώς ένας μηχανισμός για τους ερευνητές να λαμβάνουν χρηματοδότηση ενώ παραμένουν στη θέση τους. Απαιτεί στενή επίβλεψη και προγραμματισμό για να διασφαλιστεί η ευαισθητοποίηση της αγοράς. Η εκπαίδευση των ερευνητών μπορεί να τους δείξει ότι η αξία της έρευνάς τους βρίσκεται στο να την βγάλουν στον κόσμο για να λύσουν πραγματικά προβλήματα. Δεν είναι μόνο η δημοσίευση. Είναι η επίδραση που αυτη έχει.